Toen ik vanuit Il Sogno di Carolien vorig jaar symbolisch een schaapje adopteerde om het voor Museum Catherijneconvent mogelijk te maken een heuse Napolitaanse kerststal naar Nederland te halen, had ik niet kunnen bedenken dat hij zó mooi zou worden.  

De honderden figuren zijn het afgelopen jaar uiterst precies gerestaureerd, waarbij het museum is geholpen door drie heuse presepe experts uit Napels. In heel Italië, en specifiek in Napels, speelt de presepe (kerststal) namelijk een hele belangrijke rol rond Kerstmis. Volgens de overlevering komt dat door de heilige Franciscus van Assisi. Hij zou, na een bezoek aan Bethlehem in 1223, in zijn woonplaats Greccio de kribbe hebben nagemaakt. De dorpelingen speelden daarbij voor Jozef en Maria en een echte baby lag in het stro. Jezuïeten en Dominicanen verspreidden de traditie vervolgens naar andere delen van het land. 

Napels heeft tegenwoordig het allergrootste aantal stallen dat zich allemaal concentreert in de wijk Spaccanapoli, dat in december bekend staat als Via Natale. Ook wij vergaapten ons jaren geleden al aan de bijzondere bouwwerken die in Napels te bewonderen zijn. Moderne figuren als voetballers (Maradona natuurlijk!), de huidige Paus, pizzabakkers en zelfs William en Harry, misstaan daar niet in een kerststal. 

De kerststal die nu door middel van crowdfunding naar Utrecht is gebracht, komt uit 18e eeuws Napels en is uiterst zeldzaam door de meer dan zevenhonderd figuren. De manier waarop het Catherijneconvent deze in een Utrechtse setting heeft geplaatst, is voor Nederland uniek, maar past in de Napolitaanse traditie. Het kindeke Jezus onder de Domtoren in de kribbe, de vele engelen erboven, de Winkel van Sinkel als herberg en ook het oudste huisje van Utrecht is er te vinden. 

Bewonder de presepe zelf in de kerstperiode en verwonder je! Kijk je ook even extra uit naar een lief Il Sogno schaapje? www.catharijneconvent.nl/tentoonstellingen/zininkerst/

Amaro is het Italiaanse woord voor bitter. De wereldberoemde amaretti zijn amandel (-of bitter)koekjes gemaakt van amandelen, eiwit en suiker. Ze zijn er in vele soorten en maten, hard of zacht,  maar altijd feestelijk verpakt. Je vindt ze in heel Italië, maar ze komen oorspronkelijk uit het noorden van het land. Het is bekend dat in de 18e eeuw de familie Lazzaroni, die eigenaar was van diverse Milanese cafés, de ene na de andere bakkerij op kocht in hun geboortestad Saronno. Doordat ze de koekjes serveerden in hun cafés, werden ze al gauw erg bekend. 

Natuurlijk kennen we Amaretto ook als likeur, de Disaronno Originale komt uit dezelfde stad. Een eeuwenoude legende vertelt ons over een liefdesverhouding waarbij een waardin na de dood van haar man verliefd werd op de Renaissance kunstenaar Bernardino Luini. Deze laatste schilderde naar alle waarschijnlijkheid in het jaar 1525 zijn geliefde weduwe als de Maagd Maria in de kerk van Saronno, de Santuario della Beata Vergine dei Miracoli (zie afbeelding hieronder). Zij bedacht volgens de overlevering de amaretto-likeur om als liefdesgeschenk te geven aan Bernardino.  

Op deze legende is de historische roman 'De Madonna van Saronno' van Marina Fiorato gebaseerd, een aanrader! De schrijfster stelt wel duidelijk in haar nawoord dat er geen verband mag worden gezocht tussen haar verhaal en het ontstaan van de originele Disaronno Originale. Het geheim van de ingrediënten en de bereidingswijze van deze likeur, zegt ze, blijven in bewaring bij de familie Reina uit Saronno. Mijn oog viel vanmiddag overigens op het etiket van de Disaronno: since 1525 staat erop, het zelfde jaar waarin Bernardino de waardin schilderde, wow! 

​Ook onze panettone-leverancier Bonifanti maakt verrukkelijke amaretti en heeft naast de originele smaak ook op natuurlijke wijze fruitsmaken toegevoegd. Wij verkopen deze in gemengde zakjes van 150 gram: www.panettone-shop.nl/koekjes-en-noga/ 

Een van mijn favoriete Renaissance kunstenaars is Jacopo Pontormo (1494-1556), door de meesten beschouwd als Maniërist, waardoor niet iedereen mijn mening deelt, maar voor mij gaat het om de emotie. Meerdere keren ben ik erg geraakt geweest door zijn werk en steeds laat het weer een diepe indruk op me achter. Ik weet alle keren nog precies en kan zelfs hetzelfde gevoel dat ik had toen ik er  oog in oog mee stond, oproepen. Als dat geen emotie is! 

De eerste keer dat ik een werk van Pontormo zag, was tijdens een studiereis door Toscane. We stonden in Florence in een vrij donker kerkje, de Santa Felicità. Terwijl onze ogen aan het donker aan het wennen waren, gooide de docent een muntje in een apparaat en floepte het licht aan in een hoek van de kerk. Daar zagen we een groot paneel (313 x 192 cm) vol emotie! Diepe, intense blikken die ons als kijker lijken te smeken om hulp. Dat gevoel wordt versterkt door de voorste figuur die ons aankijkt en ons als het ware het schilderij in trekt. De bijzondere kleuren maken dat je wilt blijven kijken en het liefst steeds weer even terug wilt om een muntje in het apparaat te gooien. 

Later die week bezochten we een klein dorpje op het Toscaanse platteland. We liepen de kerk in, waar een dienst bezig was. Onze docent gebaarde ons echter dat we in de ruimte ernaast moesten zijn. Door een gordijn liepen we het donker in. Er startte een film. Ik was totaal overdonderd. Naar een werk van Pontormo, de Visitatie, had de Amerikaanse kunstenaar Bill Viola een video-installatie gemaakt. 

Twee vrouwen staan te praten op straat. Hun gesprek wordt plotseling onderbroken door een derde vrouw, die maar een van de twee vrouwen lijkt te kennen. De nieuwe vrouw negeert de achterste vrouw volledig. Fluistert zelfs op een gegeven moment iets in het oor van de ander. Het voelt allemaal erg ongemakkelijk aan. Doordat het in extreme slow motion wordt afgespeeld, blijft de spanning gedurende de tien minuten durende film constant aanwezig. 

15 jaar nadat ik deze bijna magische ontmoeting met Pontormo en Bill Viola had, viel ik in Florence met mijn neus in de boter. Zonder het van tevoren te weten, was er in het Palazzo Strozzi een tentoonstelling van mijn beide helden. Wat een cadeau! De installatie "The Greeting" hing naast het echte schilderij van Pontormo, waar de installatie dus op gebaseerd is. Niet vaak komt iets zo mooi samen. Ik geloof dat ik het nooit zal vergeten. 
​

​Heel bijzonder is het om bovenop de San Marco in Venetië te staan. Ten eerste zie je de schitterende gouden mozaïeken waarmee de hele basiliek bedekt is, echt van dichtbij, op aanraakafstand (wat natuurlijk niet mag!). Maar ook voor de vier paarden uit Constantinopel, waarschijnlijk Romeins uit de 3e eeuw na Christus.

In 1204 meegenomen vanuit het oosten en jarenlang afgedankt in een hoekje van de stad gezet. Uiteindelijk bovenop de San Marco terechtgekomen waar ze, uitkijkend over een van de beroemdste pleinen ter wereld, onmiddellijk hét symbool van de stad geworden zijn.

Eind 18e eeuw vond Napoleon het nodig ze mee te nemen naar Parijs, waar ze bijna 20 jaar bleven. Inmiddels zijn ze binnen in de San Marco te bewonderen en staan er replika's op het balkon. Al met al zeer de entreeprijs waard, doen dus!